पानफुटी

 पानफुटी Kalanchoe pinnatum 

(Brayophyllum pinnatum)

पानांपासून नवीन रोप येणारी म्हणून पानफुटी.मुतखडा फोडून विरघळवणारी म्हणून पाषाणभेद. त्यामुळेच हिंदीतही पत्थरचट्टा किंवा पत्थरचूर या नावाने ओळखली जाणारी .तसेच धायमारी, एअर प्लांट,कटकटक ही औषधी असूनही कमी माहितीमुळे फक्त शोभेचे झाड म्हणूनच लावली जाणारी ही वनस्पती आहे. त्यातही यासारखीच दिसणारी, पानांपासूनच उगवणारी ग्रामीण भागात मालदवणी या नावाने ओळखली जाणारी कुंपणासाठी उपयोगी असणारी वनस्पती आणि ही यामध्ये थोडा गोंधळ असल्याने थोडीशी दुर्लक्षित झालेली आहे.
       

मुतखडा झाला असेल तर त्या माणसाची अवस्था इस पल खुशी, उस पल गम...  अशी झालेली असते. दुखणे बंद झाले की खुशी,  पण एकदा का सुरू झाले की त्याची अवस्था तोच जाणो. मग अशावेळी जो कोणी काही उपाय सांगेल तो करायची तयारी असते. बरेच जण वेगवेगळे उपाय सांगतात आणि ते उपाय अमलातही आणले जातात. या सर्व उपायांमध्ये हमखास व खात्रीलायक उपाय सुचवला जातो तो म्हणजे पानफुटीचे पान. साधारणतः पक्व अशी दोन पाने सकाळी उपाशीपोटी चावून चावून खाऊन त्यावर तांब्याभर कोमट पाणी पिण्याचा उपाय बहुतेक सर्वच करतात.पानांची आंबटसर चव आवडत असल्याने लोक हा उपाय आनंदाने करतात. बहुतांश लोकांना त्याचा फायदाही होतो. त्यामुळे पानफुटी आणि मुतखडा हे एक कायमस्वरूपी सूत्र बनले आहे. पानफुटी ही औषधी वनस्पती आहे आणि मुतखडयावर रामबाण औषध आहे एवढेच लोकांना माहीत आहे.परंतु पानफुटी फक्त एवढयाच उपायासाठी उपयोगी नाही तर तिचे इतरही बरेच उपयोग आहेत.
       पानफुटीचे पान जखम भरून येण्यासाठीही फारच फायदेशीर आहे. गायीच्या साजूक तूपात पानफुटीची पाने खलून मिश्रण एकजीव करून घ्यायचे. त्या मिश्रणाचा लेप जखमेवर लावायचा. जखम जर खोल असेल तर त्यात हे मिश्रण भरले तर जखम लवकर बरी होते. कान दुखत  असेल तर पानाच्या रसाचे दोन-तीन थेंब कानात टाकले तर कानदुखी थांबते असा अनुभव आहे. भाजलेल्या जागी पाने ठेचून त्याचा लेप लावला तर थंडावा येऊन जळजळ,  दाह कमी होतो व जखम वेगाने बरी होते. किडनी आणि यकृत(Liver) च्या विषबाधा,विषाणूबाधा अशा ब-याचशा समस्यांमध्ये पानफुटीचा उपयोग होतो.
अंगावर फोडया झाल्याअसतील, मधमाशी-गांधीलमाशी यासारख्या किटकाने दंश केला तर दंशाच्या जागी पानांचा लगदा करून लावतात. 

  पानफुटीची लागवड करणे सोपे आहे. कारण याच्या पानाला जे करवतीसारखे खाचे असतात त्यात मुकूल असतात आणि त्यामधून नवीन रोप तयार होते. खूप कमी पाण्याची आवश्यकता भासते. फूले घंटीसारखी असतात त्यावर काही छोटे पक्षी येतात व ते परागीभवन व बीजप्रसार करतात. पण मुख्यतः याचे परागीभवन कीटक फुलपाखरांमार्फतच होत असते. महाराष्ट्राचे राज्य फुलपाखरू ब्लू माॅरमानच्या Host plant मध्ये पानफुटीचाही समावेश असल्याचे दिसून आले आहे. . असे हे झुडूप शोभेचे झाड म्हणून का होईना ,पण आपल्या घरासमोर,परसात अगदीच जागा नसेल तर कुंडीत जरूर लावा.

प्रविण म्हात्रे

पिरकोन,उरण,रायगड

मो.8097876540